2025 bahar döneminde nasıl budama yapacağız?
Bu senenin budamasını düşünürken geçtiğimiz iki senenin yağış ve verim durumunu gözönüne almamız gerekmektedir. Budama zeytin ağaçlarında her yıl yapılması tavsiye edilen bir uygulamadır. Budamadan beklentileriniz çok basit aslında, verimli dönemi uzatmak, her yıl ürün almak, çırpı dalları kesmek, hava ve ışık almasını sağlamak, hasatta kırılan dalları ayıklamak olarak düşünebilirsiniz. Bu nedenle uzmanlıktan ziyade iyi bir gözlem ve bahçede gezmek gerekmektedir. Hasat esnasında verim veren dallarınızın bu sene oduna dönüşeceği sonraki sene ondan uzayan dalların içinden ikinci senesinde olan sürgünlerde meyve olacağı belli olduğuna göre bu dalları orantılı bir şekilde ağaçta tutmamız gerekmektedir.
Periyodisite yani zeytin ağacının bir yıl verip bir yıl vermemesidir. Bu durum genetik faktörlere bağlıdır. Bazı çeşitler daha çok yatkın iken bazı çeşitler her yıl verebilirler. Çeşitlerin içerik bilgisine Zeytincilik Araştırma Enstitüsünün çeşit kataloğundan erişebilirsiniz. Çeşitlerin genetik faktörlerinden daha çok bakımsızlık zeytincilikte var yok yılını belirlemektedir. Bu belirleme aslında budamanın yetersiz yapılmasına bağlıdır. Ayrıca gübreleme eksik veya hiç yapılmamaktadır. Bazı üreticilerimiz ise çok gübre çok ürün diye düşünmekte ve düzensiz gübreleme yapmaktadır. Sulama son yıllarda tüm zeytinliklerde kendisini hissettirmektedir. Susuz yetişen ve kurağa dayanıklı olarak bildiğimiz zeytin ağacının bu sene özellikle Güney Doğu Anadolu bölgesinde Gemlik çeşitlerinde uç dallarda yapraklarda kuraklık belirtileri ortaya çıkmıştır. Bu durum istenmeye bir şeydir. Nizip Yağlık çeşidinde sorun olmaz iken Gemlik çeşidi oraya sonradan götürüldüğü için adaptasyon sorunları yaşamaktadır. Bu nedenle her çeşit kendi iklim ve coğrafyasında dikilmelidir.
Var yok yılını etkileyen diğer durumlar ise hastalık ve zararlılarla mücadeledir. Son yıllarda kışların az olması böceklerin tüm yıl boyunca aktif olmasına neden olmuştur. Bu sene yani 2025 yılının şubat ayının ortasından itibaren yaşanılan soğuk ve kuru hava zeytinliklerde etkili olmuştur. Bu durum zeytinliklere zarar vermediği rapor edilmiştir. Budamayı erken yapan üreticilerimizin üst dallarında ciddi zarar meydana gelmiştir. Bu nedenle budamaya erken başlamak ciddi risktir. Türkiye’nin her bölgesi artık iklim değişikliğinin etkisi altındadır. Ya kuraklıktan ya da ani gelişen havalardan şikayet edeceğiz. 1970 ile 1980 arasında yaşanılan hava iklim felaketlerini biz artık bir yılda yaşamaya başladık. Bu nedenle budama, sulama, gübreleme ve bitki korumada önceliğimiz hava olayları olmalıdır.
Budama işi öncelikle ekip işidir. Tek bir kişi günde en fazla 100 ile 150 arasında zeytin ağacı budayabilir. Bu ağaçlarda düzenli bahçelerde her yıl kesilen ağaçlardır. İki sene bir budama yapmak daha maliyetlidir. Daha çok uğraştırır. Buradaki hedefiniz kendi ağaçlarınızı kendinizin budamasıdır. Her yıl aynı kişi aynı metodla kesim yaparsa daha sağlıklı olur. Bu sene örneğin Akhisarlı ekip budama ertesi sene Edremitli sonra Gemlik’ten iyi usta getirdik derseniz 6 senede her kesimde daha sorunlu bir bahçe elde edersiniz. Budamada ekipmanlarınız sağlam olmalıdır. Özellikle üzerimize giydiğimiz kıyafetler rüzgar almamalıdır. Bizi soğuktan ve sıcaktan korumalıdır. Bu nedenle özel kıyafetler giymeliyiz. Ayrıca havaların değişken olduğu dönemde budama yapıyoruz. Sabah buz gibi bir havada bahçeye giderken öğlen sıcak akşamüzeri esintili bir hava bizi bekleyebilir. Buna göre giyinmeliyiz. Ekipmanlarınız sağlam hafif ve güçlü olmalıdır. Bu size zaman kazandıracaktır. Şarjlı ve benzinli modeller bulunmaktadır. Bunların tercihi ağaç sayısı ile orantılıdır. Şarjlı olan modeller pratiktir ancak akşama kadar çalıştırıldığında pil bitebilir. Benzinli modellerin de bakım sorunları bulunmaktadır. Makaslarınız keskin olmalıdır. Bu keskinlik size güç verecektir. Ellerinizi sürekli çalışmaya alışkın değilse daha kolay kesebilirsiniz. Balta ve tahra az kullanılan ekipmanlardır. Bu nedenle yanımızda bulunmalı kuru dalları kesmeliyiz. El testereleri ve otomatik testereler kuru dallarda daha çabuk körelmektedir.
Budamaya ağacın içinden dışına bakarak başlamalıyız. Dalların nereden başlayıp nerede bittiğini içinde ışık bulunmasını gözleyebiliriz. Ayrıca yer rüzgarının ağacın içinden geçebilmesi için içinde baca sistemi oluşturmalıyız. Bu yazdıklarım çok karmaşık görünse de uygulamalı eğitimlerde çok rahatlıkla anlaşılacak birlikte yapılan uygulamalarda üç veya dört ağaç sonrasında tek veya iki dal ile kesimler yapılabilmektedir. Halk arasında ağacın içinden kuş geçecek söylemi yeni nesil budamada yanlıştır. Ağır budama yapmaktan kaçınılmalıdır. Türkiye’nin neredeyse tüm zeytinlik alanlarında mayıs ayından kasım ayına kadar yağmur yağmamıştır. Bu ciddi bir sorundur.
Ana dalları çıkarmaktan imtina edin. Ters ama bu kurak yıllarda uygulamaya önce çırp dallar sonra piçler ve obur dallar en son ana dalları kesin. Kademeli kesin size zaman kaybettirebilir ama yağış olursa kesime devam etmenizi sağlar. Ana dallar ağacın aynı zamanda su deposudur. Bunu unutmamalısınız. Kökler ile ağacın üst dalları uyumlu olmalıdır. Bu uyum ağacın kök yaprak ve odun oranını korumanızı sağlar. Köklerinizin sağlam olması için toprak işleme ve sürümü tamamen bırakmalısınız.
Kötü bir yıl yaşıyoruz. Kurak bir yıl yaşıyoruz. Buna dikkat ederek budama yapmalısınız.
Dr. Mücahit KIVRAK
BAÜN Edremit MYO
